На працягу ХХ стагоддзя дзевяць Пантыфікаў змянілі адзін аднаго на Папскім пасадзе і дзейнасць усіх, акрамя Бэнэдыкта XV, падрабязна апісана ў гістарычнай літаратуры. Гэта датычыць нават Яна Паўла І, пантыфікат якога працягваўся 33 дні.
Значная частка папства Бэнэдыкта XV прыйшлася на гады Першай сусветнай вайны, баі якой прыцягвалі асноўную ўвагу еўрапейцаў. У сувязі з гэтым Бэнэдыкта XV часта называюць «невядомым Папам» і «забытым Папам». Разам з тым якраз у гады праўлення Бэнэдыкта XV былі закладзены асновы міратворчай палітыкі Апостальскага Пасада.
У самым пачатку Першай сусветнай вайны памёр Пій Х. Палітычная сітуацыя ў Еўропе была трагічная. Пачатак пантыфікату не мог не паўплываць на ход канклава, на якім быў абраны арцыбіскуп Балоньі Джакамо дэла К'еза. Ён меў шырокавядомыя дыпламатычныя здольнасці, так неабходныя Пантыфіку ў гады вайны.
Такія якасці былі асабліва актуальныя ў сітуацыі, калі становішча Апостальскага Пасада працягвала ўскладняцца. Гэта было звязана з супраціўленнем Бельгіі, дзе католікі карысталіся большым уплывам, з германскай агрэсіяй і актыўным удзелам у вайне французскіх католікаў.
У сваім першым пастырскім пасланні Ubi Primum і энцыкліцы Ad beatissimi папа Бэнэдыкт XV патрабаваў аднаўлення міру і заклікаў да малітвы, каб вайна скончылася як найхутчэй. Пантыфік звяртаўся да ўраду народаў, уцягнутых у канфлікт, каб ён урэгуляваў свае рознагалоссі ў інтарэсах чалавечага грамадства. Галоўнай прычынай вайны Пантыфік лічыў дэхрысціянізацыю свету.
У вігілію Божага Нараджэння 1914 года папа Бэнэдыкт XV прапанаваў краінам, якія ваююць, аб'явіць перамір'е на Раство. Аднак гэтая прапанова не была прынята.
Час ад часу з боку двух ваюючых блокаў з’яўляліся абвінавачванні ў сімпатыях да адной з іх. Апостальскаму Пасаду, які заявіў пра свой нейтралітэт яшчэ ў пачатку Першай сусветнай вайны, давялося пацвердзіць яго строгае выкананне ў 1915 годзе. Пасля ўступлення Італіі ў вайну 23 мая 1915 года на баку Атланты сувязь Апостальскага Пасада з замежнымі дзяржавамі стала цяжэй.
Ён не валодаў прамымі дыпламатычнымі каналамі сувязі з Германіяй і Аўстра-Венгрыяй, але працягваў падтрымліваць адносіны з імі праз Швейцарыю. Пасля ўступлення Італіі ў вайну нейтральная Іспанія прапанавала Папу пераехаць у Эскарыял. Пераканаць Бэнэдыкта XV пакінуць Рым спрабавалі Цэнтральныя краіны.
Да гадавіны з моманту канфлікту з’явілася пастырскае пасланне, у якім Папа заклікаў пачаць «прамы або ўскосны абмен думкамі» пра ўмовы міру.
У снежні 1915 года Пантыфік патлумачыў сваё ліпеньскае пасланне, указаўшы, што асноўнай яго думкай з’яўляецца «мір справядлівы, працяглы, які не прыносіць карысці толькі адной колькасці ваюючых». Другая гадавіна вайны не азнаменавалася новым выступленнем Курыі.
4 снежня 1916 года ўвайшоў у сілу Кодэкс Кананічнага Права. У аб'яве аб уступленні ў сілу прысутнічалі словы, якія асуджалі германскую практыку «грамадзянскага палону» і экспарту працоўных рук з акупаваных абласцей. У вігілію Божага Нараджэння 1916 года Бэнэдыкт XV звярнуўся з прамовай да Калегіі кардыналаў, у якой заўважыў, што Божае Нараджэнне з'яўляецца трэцім Раством у ваенны час. Пантыфік выказаў надзею, што кардыналы актыўна ўдзельнічаюць у дабрачыннасці.
На яго думку, гэта было першачарговай і найбольш высакароднай задачай Апостальскага Пасада. Так, папа Бэнэдыкт XV зрабіў акцэнт на тую дапамогу, якую Касцёл можа аказаць насельніцтву дзяржаў, уцягнутых у канфлікт.
Галоўным дакументам пантыфікату папы Бэнэдыкта XV стала мірная нота, накіраваная дзяржавам, якія ўдзельнічалі ў вайне, 1 жніўня 1917 года. Ва ўводнай частцы ноты Папа падкрэсліваў сваю незалежнасць, адмаўляў прыналежнасць да аднаго з бакоў. Працяг вайны здаваўся яму дарогай да крушэння еўрапейскай хрысціянскай цывілізацыі.
Папа Бэнэдыкт XV унёс прапанову аб свабодзе мора, усеагульным і ўзаемным раззбраенні або, прынамсі, скарачэнні ўзбраенняў. Пантыфік прапаноўваў стварыць «інстытут арбітражу з яго высокай міратворчай функцыяй».
Папа прытрымліваўся прынцыпу раздзяляльнай адказнасці ў стаўленні да ваенных злачынстваў. Пытанне рэпарацый і пакрыцця падаткаў прапаноўвалася ўрэгуляваць у адносінах да тэрытарыяльных пытанняў.
Папа прапанаваў вярнуць акупіраваныя падчас вайны тэрыторыі. У ноце агаворвалася вяртанне Германіі яе калоній, што першапачаткова не магло задаволіць краіны Антанты. Папа адзначыў, што неабходна зрабіць немагчымым паўтарэнне падобных канфліктаў шляхам вырашэння эканамічных пытанняў.
Мірная нота ў ЗША была ацэнена як прадыктаваная інтарэсамі Германіі і Аўстра-Венгрыі. У ЗША лічылі, што прадставіўся зручны выпадак для таго, каб «адабраць мірныя перамовы з рук Папы і ўзяць у свае ўласныя». У Францыі і Італіі таксама разглядалі ноту як паслугу, аказаную Германіі і Аўстрыі. У Берліне мірныя прапановы Папы, у цэлым, віталі, у Лондане не адмовіліся ад перамоў. Пасрэдніцтва Бэнэдыкта XV было адхілена амерыканскім прэзідэнтам Вудро Вільсанам. Да таго ж, выявілася, што новы берлінскі ўрад усур'ёз не думаў пра дамову.
Мірная акцыя Бэнэдыкта XV пацярпела паразу, але факт з'яўлення ноты сам па сабе прыцягнуў значную ўвагу грамадскасці да праблемы мірнага ўрэгулявання канфлікту.
Ужо пасля заключэння Камп'енскага перамір'я свет пабачыла энцыкліка Бэнэдыкта XV Quod Iam Diu. У ёй гаварылася пра тое, што мэтай мірнай канферэнцыі павінен быць справядлівы і трывалы мір. Папа заклікаў да малітвы за поспех мірнай канферэнцыі і за тых, хто прыме ў ёй удзел. Але нават пасля завяршэння Парыжскай канферэнцыі Бэнэдыкт XV працягваў гаварыць аб міры, аб захаванні «расткоў старых крыўдаў».
Ён падкрэсліваў, што «не можа быць стабільнага свету або трывалых перамоў, якія хоць і прыняты пасля працяглых і складаных перамоў, але без вяртання ўзаемнай міласэрнасці для супакаення нянавісці і выгнання варожасці». Quod Iam Diu прадэманстравала тое, што Бэнэдыкт XV разумеў, што Антанта аб’яднала супраць сябе пераможаных і няма трывалых гарантый супраць нямецкага рэваншу.
У 1919-1920 гадах Папа прысвяціў дзве энцыклікі праблемам спустошаных рэгіёнаў, у прыватнасці, у Цэнтральнай Еўропе. У энцыкліцы Pater no Iam Diu гаварылася пра тое, што на 28 снежня 1919 года павінны быць замоўлены набажэнствы і неабходна збіраць грошы, харчаванне, лекі і адзенне для аказання дапамогі дзецям. Сам Бэнэдыкт XV прыняў рашэнне зрабіць свой уклад у памеры 100 тысяч лір. У энцыкліцы Annus Iam Plennus Папа заклікаў грамадскасць «аддаць даніну хвалы грамадству пад назвай “Фонд выратавання дзяцей”, які аказаў пасільную ўвагу і стараннасць у зборы сродкаў, адзення і ежы».
Ён паўторна заклікаў «хрысціян, каб яны ахвяравалі сродкі, дзякуючы якім мы зможам прапанаваць дапамогу хворым і церпячым дзецям любой нацыянальнасці».
Рамэн Ралан, кажучы пра гуманітарную дзейнасць Апостальскага Пасада ў гады Першай сусветнай вайны, назваў яго «другім Чырвоным Крыжам». Дзяржаўны сакратар Святога Пасада П’етро Гаспары адзначаў, што ў гэты перыяд 82 мільёны долараў былі накіраваны на фінансаванне дабрачыннасці. Акрамя таго, у Апостальскім палацы падчас вайны працавала Бюро зніклых без вестак, якое атрымала 170 тысяч запытаў аб інфармацыі і выявіла сувязь з 50 тысячамі сем’яў.
Дзякуючы намаганням папы Бэнэдыкта XV больш за 30 тысяч французскіх, бельгійскіх, англійскіх і аўстрыйскіх салдат атрымалі шпітальны дагляд у Швейцарыі.
Дзейнасць Бэнэдыкта XV у гады Першай сусветнай вайны і ў першыя пасляваенныя гады прывяла да таго, што Святы Пасад стаў карыстацца міжнародным аўтарытэтам. Гэта было звязана з тым, што Папа не абмяжоўваўся толькі агульнай пастаноўкай пытання або рэлігійнай трактоўкай развіцця падзей, але і спрабаваў аказаць рэальную дапамогу насельніцтву ваюючых дзяржаў. Папа Бэнэдыкт XV марыў пра хутчэйшае заканчэнне канфлікту і, хоць, у многім яго заклікі не былі пачуты, ён сапраўды заслугоўвае таго, каб называцца «Апосталам міру».
***
Кацярына Кімленка — выпускніца гістарычнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (спецыялізацыя — новая і навейшая гісторыя замежных краін). Студэнтка магістратуры гістарычнага факультэта Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта. Сфера навуковых інтарэсаў: гісторыя Каталіцкага Касцёла, гісторыя Італіі і іншых краін еўрапейскага Міжземнамор'я ў новы і навейшы час.
Калі ў вас ёсць пытанні, якія датычаць гісторыі Касцёла, дасылайце іх на адрас director@catholic.by. У тэме ліста пазначце: «Гісторыя Касцёла».
